گشتی نو در گلستان

صفحه ای از کتاب

ادب، شعر و نثر فارسی با کلام سعدی شیرازی – استاد بی بدیل سخن – در جهان شناخته شده است . هر ایرانی ادب دوست از عام و خاص او را می شناسند و کلامش را شنیده یا خوانده اند و با او سیر آفاق و انفس کرده اند . نویسنده این سطور با دیباچه ی زیبا و منحصر به فرد سعدی با دنیای ادبیات آشنا شدم با غزلیات او شعر را شناختم و با حکایتهایش زندگی کردم . این کتاب با رویکردی جدید حکایتهای باب اول و دوم گلستان را نقد و بررسی ساختاری می کند. بخش اول کتاب به تحلیل مبانی علم ساختارگرایی می پردازد و بخش دوم به نقد و بررسی ساختارگرایانه حکایتهای گلستان سعدی اختصاص دارد . در نقد ادبی ساختار گرا به کلیت اثر از نظر مناسبات درونی عناصر و اجزای اثر پرداخته میشود. در نقد ساختار گرا به جای چیستی معنا به چگونگی ایجاد معنا توجه میشود و کوشش بر آن است که سازه یک متن مشخص شود. ساختارگرایی به منطق بین واژه ها و کارکرد عوامل درون سازمان و روابط بین آن عوامل می پردازد . به طور خالصه این روش از سه مرحله تشکیل شده است : 1 -استخراج اجزای ساختار اثر 2 -برقرار ساختن ارتباط موجود میان اجزا 3 -نشان دادن ادلاتی که کلیت ساختار اثر است .
این کتاب، نقدی بر حکایتهای باب اول و دوم گلستان به شیوه ساختارگرایی است که مبتنی بر بررسی مناسبات دستوری، بالغی، قالب و شکل حکایتها و مناسبات معنایی هر حکایت بر اساس کنشگرهای گراماس میباشد. ابتدا متن حکایت آورده می شود و سپس بر اساس تقسیم بندی های باال به طور مجزا بررسی می شود. ناگفته نماند که گلستان سعدی گنجینۀ بی بدیل زبان فارسی سرشار از معانی تعلیمی و نمونه اعلی ایجاز در کالم است که در قله ادبیات زبان فارسی قرار دارد. شکل خاص به کارگیری الفاظ و واژه ها نبوغ هنریاین استاد سخن است که امری غیر قابل انکار است چه بسا محتوای حکایتهای او که دستمایه سخن گستری وی قرار گرفته است معانی تکراری باشد که گاها در آثار سایر مؤلفان این وادی دیده شدهاند اما سعدی نکته پردازی است که می توان به جرات گفت که اوج هنر وی در ساختار زبانی اثر اوست آنچنان استادانه واژهها را درهم تنیده است که نمیشود اندک تغییری در آرایش آنها لحاظ کرد گویی جادویی در پس واژهها قرار داده است که در بازی ذهن و معانی گاه محو و گاه به جلوه گریاند اما با همه این اوصاف زبان هدف اصلی مؤلف است و
ما در این نگارش بر آن هستیم تا دقیقه ها و نکته های زبانی این اثر را با بررسی چار چوب ساختاری آن رمز گشایی کرده و قطره ای از این دریای مواج را به ذائقه ادب دوستان بچشانیم. گلستان سعدی مجموعه حکایت ً هایی غالبا با موضوعاتی تعلیمی و مضامین اخالقی، اجتماعی از قبیل ماجراهای عاشقانه، روابط اجتماعی و روانی بین افراد مختلف جامعه ) زن و مرد، خادم و مخدوم، حاکم و محکوم، حکیم و غافل، سلطان و درویش، عابد و عالم ( را در بر میگیرد. سعدی این حکایتها را در هشت باب با عنواین مختلف تقسیم کرده است . و افراد و اصناف مختلف جامعه را  در این تقسیم بندی لحاظ کرده است که هر باب را متناسب با مضامین آنها نام گذاری کرده است. اما گاها پیش میآید که در این نام گذاری وجاگذاری حکایتها رعایت تناسب نشده است.