شاید کلمه ممنوعه واژه‌ای هیجان انگیز برای همه ما باشد؛ وقتی این کلمه به گوشمان می‌خورد کنجکاو می‌شویم بدانیم چه محتوایی در یک فیلم یا یک کتاب وجود دارد که باعث ممنوعیت آن شده است و چه کسانی حق این را دارند که مانع چاپ کتاب شوند؛به طوری که حتی از قفسه کتابخانه‌ها برداشته شود. در این مقاله از فروغ سیمرغ شما را با لیست کتاب های ممنوعه که باید خواند، آشنا می کنیم. با ما همراه باشید.
کتاب ممنوعه چیست؟
“کتاب ممنوعه” یک اثر ادبی است که به علت محتوای شایعه‌آمیز و یا سیاسی آن، توسط مقامات یا جامعه مورد سانسور و ممنوعیت قرار گرفته است. این نوع کتاب‌ها به طور معمول شامل موضوعاتی همچون جنسیت، سیاست، دین، تاریخ و حقوق بشر می‌شوند. کتاب‌های ممنوعه معمولاً در جامعه‌هایی که از نظر سیاسی، فرهنگی یا مذهبی محدودیت‌هایی دارند و یا حاکمیت اطلاعات و نظارت بر آنها وجود دارد، بیشتر دیده می‌شوند. اما برخی افراد ممکن است به دنبال خواندن این نوع کتاب‌ها برای دستیابی به دیدگاه‌های جدید و یا برخورد با ایدئولوژی‌ها و محدودیت‌های جامعه باشند. به طور کلی، کتاب‌های ممنوعه نقش مهمی در تحریک فکر و تغییرات اجتماعی دارند.
دلیل ممنوعیت بعضی کتاب ها و رمان ها چیست؟
جالب است بدانید برخی از کتاب های موجود در بازار به دنبال اعتراض مدیر یک مدرسه یا والدین دانش آموز کاملاً ممنوع شد و از قفسه کتابخانه ها برداشته شد. برخی از کتاب ها هم به علت داشتن محتواهایی مانند نقد دین اسلام و گرایش به ادیان دیگر در ایران ممنوع شد.طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1367 افراد باید پیش از چاپ کتاب خود اقدام به اخذ مجوز از وزارت ارشاد کنند.
نویسندگانی که آثارشان ممنوع شد!
اکنون بد نیست که به بررسی چند نمونه از کتاب های ممنوعه و دلیل ممنوعیت آن بپردازیم! هرچند که برخی از این کتاب ها مورد توجه و علاقه بسیاری از خوانندگان قرار گرفته اند و به صورت غیرقانونی در بازار سیاه یا از طریق اینترنت در دسترس قرار می گیرند.
آثار علی دشتی
اثر ضاله ازعلی دشتی بیانگر موضوعی از نقد دین اسلام و بی حرمتی به عقاید شیعیان وبینشی انتقادی بر زندگی اسلامی دارد که در سال 1353 به چاپ رسید. کتاب “ضاله” نوشته‌ی علی دشتی، به دلایلی ممنوع شده است که بسیاری از آنها به محتوای جسورانه و توصیفات جنسی آن مربوط می‌شود. این کتاب با داستانی بسیار جریانی و تند، موضوعاتی را بررسی میکند که در فضای عمومی معمولاً تابو تلقی می‌شوند. شرایط و رخدادهای غیرقابل پذیرشی که در داستان به تصویر کشیده شده است، باعث شده تا برخی از مقامات و نهادها، این اثر را برای عموم ممنوع و غیرقابل توزیع اعلام کنند. با این حال، نظرات درباره‌ی این اثر متفاوت است و برخی از افراد از ارزش ادبی و هنری آن دفاع می‌کنند.
کتاب جیر با اختیار، ابلیس در سکوت، کتاب عقلا بر خلاف عقل و 23 سال چند نمونه از کتاب های ممنوعه وی هستند.
چند نمونه از آثار صادق هدایت
کتب صادق هدایت، نویسنده و مفکر برجسته ایرانی است که در زمینه‌های مختلفی از جمله علوم اجتماعی، فلسفه و سیاسی فعالیت میکند. با وجود داشتن طرح‌ها و نظریه‌های پیشرفته و قابل تامل، متأسفانه کتب او در بسیاری از کشورها، به خصوص در ایران، ممنوع شده است. این ممنوعیت به دلایل مختلفی اعم از تفاوت دیدگاه‌ها، نگرانی‌های سیاسی، حاکمیت دینی و یا عدم تطابق با قوانین و مقررات متفاوت است. اما این ممنوعیت‌ها معمولاً باعث جلوگیری از دسترسی به ایده‌ها و آثار ارزشمند این نویسنده می‌شود که می‌تواند به تحولات و پیشرفت جامعه کمک کند. چاپ دوباره کتب صادق هدایت به دلیل تشویق به اسلام ستیزی و نقد اسلام در ایران ممنوع شد. از آثار وی میتوان به کتاب افسانه آفرینش، کاروان اسلام و داستان حاجی آقا اشاره کرد.
کلیه آثار نعلبندیان
دلیلی که آثار نعلبندیان جزء کتاب های ممنوعه قرار گرفت،این است که وی در کتب خود بیشتر مفاهیمی راجع به شهوت، مرگ و خیانت می‌پرداخت و اغلب شخصیت‌های داستان‌های او مردم فقیر بودند.در آثار او از کلمات بی ادبانه، رکیک و توهین آمیز استفاده شده است. او را میتوان نویسنده ادبیات شخصی دانست زیرا درداستان‌هایش به مسائل جنسی شخصیت‌های داستان هم پرداخته است. همچنین، برخی از کتاب های نعلبندیان شامل ایدئولوژی های سیاسی یا مذهبی غیرقابل قبول برای حاکمیت قدرت و نظام سیاسی مورد نظر است. به همین دلیل، در برخی کشورها از جمله رژیم های دیکتاتوری و استبدادی، کتاب های نعلبندیان تحت کنترل قرارگرفته و ممنوع شده اند.
از آثار او میتوان به هراومسا، بارش مهر و گرگ، داوود و واریا و وصال در وادی اشاره کرد.
مجموعه کتاب های بشارتی و تبلیغ بر مسیحیت
هر گونه اثری که تشویق بر دین مسیحیت داشته باشد، جزو کتاب‌های ممنوعه درایران هستند. مانند بهای محبت، حیات بر مسیحیت، تشبیح مسیح، مسیحی در جامعه و زندگی تازه از دسته کتاب‌های ممنوعه در ایران هستند.
تمامی کتب آیین بهائی
یکی از کتاب های ممنوعه ای که به علت تبلیغ آئین بهائی و فاش کردن حقایق دینی در ایران ممنوع است،مجموعه کتاب های آئین بهایی است.کتاب هایی همچون جواهر الاسرار، نار و نور، کتاب مکنونه و اقدس شامل این کتب می‌شوند.
آثار صادق چوبک
کتاب های صادق چوبک، نویسنده و فعال سیاسی ایرانی، به دلایل مختلفی در ایران ممنوع شده است. این کتاب ها معمولاً موضوعاتی را که درباره جریانات سیاسی و اجتماعی ایران است، بررسی می کنند. چوبک در کتاب های خود به بررسی مسائلی مانند آزادی بیان، حقوق زنان، دموکراسی و قدرت سیاسی می پردازد. قلمرو وسیعی از مسائلی که در این کتاب ها مطرح می شود، باعث شده است که نظام ایران از منتشر شدن آنها منع کند. این تدابیر ممنوعیت، معمولاً بهانه های امنیتی و ارتقای قانون و نظام به خدمت می گیرد. اما از نظر بسیاری از منتقدان، این ممنوعیت ها از جنبه های دیگر نظام ایران مثل آزادی بیان و حقوق بشر را نقض می کند.
انتری که لوطی اش مرده بود، سنگ صبور، بره ی گمشده رائی، کریستین و کید و جن نامه چند نمونه از کتب صادق چوبک هستند.
کتاب دو قرن سکوت
یکی دیگر از کتاب های ممنوعه، کتاب دو قرن سکوت به نویسندگی عبدالحسین زرین کوب است که این کتاب در بازه زمانی دو قرن پس ازجنگ ایران و اعراب و شروع دین اسلام نوشته شد. در آن زمان بیشتر نویسندگان دست از قلم برداشته بودند و چاپ و نشر این کتاب هم در برهه حساس تاریخی بود که باعث ممنوعیت چاپ مجدد این کتاب شد.
قلعه حیوانات
کتاب “قلعه حیوانات” نوشته‌ی جورج اورول به دلیل محتوای سیاسی آن از سوی برخی دولت‌ها ممنوع شده است. این کتاب به صورت طنزی محوریت دارد و در آن، نویسنده از طریق داستان حیواناتی که در یک مزرعه به‌طور غیرعادلانه تحت فشار قرار می‌گیرند، به سیستم سیاسی و اجتماعی تندرستی اشاره میکند. این کتاب به طور خاص در کشورهایی که حکومت‌هایی دیکتاتوری دارند، ممنوع شده است زیرا این حکومت‌ها می‌ترسند که این داستان می‌تواند حمایت عمومی را برای آنان تضعیف کند و یا حتی به جنبش‌های مخالف منجر شود.
کتاب تبصره 22
یکی دیگر از کتاب های ممنوعه، کتاب تبصره 22 به نویسندگی جوزف هلر است که بیانگر موضوعی راجع به جنگ است. او باور دارد که اگر فردی به خواسته قلبی خودش وارد جنگ شود، نادان است و هر لحظه می‌تواند از جنگ معاف شود که این کار نشانگر عاقل بودن اوست. این کتاب به علت اینکه افراد را تشویق به نرفتن به جنگ میکند توسط دولت ها ممنوع شد.
داستان ندیمه
داستان ندیمه، کتاب پرفروش مارگارت اتوود به همان اندازه که پادآرمان‌شهری است در فهرست کتاب های ممنوعه نیز هست. در داستان، یک فاجعه زیست‌محیطی منجر به ناباروری بیشتر زنان می‌شود و تعداد اندکی که هنوز هم قادر به باردارشدن هستند مجبور به تبدیل‌شدن به خدمتکار می‌شوند، زنانی که تحت مالکیت نخبگان حاکم به‌طور سیستماتیک مورد تجاوز جنسی قرار می‌گیرند تا برای آنها فرزندآوری کنند. داستان ندیمه گاه توسط کل کشورها، مانند پرتغال و اسپانیا در روزگار سالازار و فرانکوئیست‌ها، گاهی توسط هیئت‌مدیره مدارس و گاهی توسط کتابخانه‌ها تاکنون بارها جزو کتاب های ممنوعه قرارگرفته است.
مسخ
مسخ رمان کوتاهی از فرانتس کافکا است که در سال ۱۹۱۵ منتشر شد. دستمایه اصلی مسخ حول این موضوع است که زندگی پوچ و بی‌معنا است و همین آن را به یکی از بزرگترین آثار داستانی ابزورد تبدیل میکند. این کتاب از مهم‌ترین آثار ادبیات فانتزی قرن بیستم به شمار می‌رود و در دانشکده‌ها و آموزشگاه‌های ادبیات سراسر جهان غرب تدریس می‌شود. بااین‌حال این کتاب در هر دو رژیم شوروی سابق و آلمان نازی جزو کتاب های ممنوعه قرار داشت و با وجودی که کافکا یهودی بود باز هم اتحاد جماهیر شوروی سابق داستان را منحط و ناامیدکننده توصیف کرد و آن را از جمله کتاب های ممنوعه قلمداد کرد.
جمع بندی
ما در این مقاله متوجه شدیم که چرا برخی از کتاب ها در ایران ممنوع شده و لیست کتاب‌های ممنوعه در ایران را معرفی کردیم امیدواریم در این مقاله به سوالات شما عزیزان پاسخ داده باشیم. به شما پیشنهاد میکنم اگر اهل مطالعه هستید حتما به سایت انتشارات فروغ سیمرغ مراجعه کنید واز تنوع کتاب ها وکیفیت چاپ آنها لذت ببرید.
