هر کار مشارکتی، نیازمند تعهد و قراردادی بین طرفین است؛ چاپ کتاب نیز از این قاعده مستثنا نیست و نیاز به عقد قرارداد دارد؛ اما در این میان مسئلهٔ حائز اهمیت این است که نویسنده یا مترجم از انواع قراردادهایی که مابین خود و ناشر عقد می‌شود چقدر مطلع باشد!
قرارداد باید استاندار باشد تا نویسنده یا مترجم دچار ضرر و زیان نشود متأسفانه برخی از نویسندگان یا مترجمان به جهت عدم آگاهی از این مسائل متحمل آسیب معنوی و مادی بسیاری می‌شوند که اگر قرارداد با آگاهی کامل تنظیم و تأیید شود و حدود روابط بین آنها عادلانه مشخص شود نه تنها آثار سوئی ندارد، بلکه اطمینان خاطر نویسنده یا مترجم را هم به همراه خواهد داشت. ما در این مطلب از فروغ سیمرغ تلاش می‌کنیم شما را با انواع قراردادهایی که ناشرین با اسامی مختلف به کار می‌برند آشنا کنیم؛ پس تا انتها با ما همراه باشید.
انواع قرارداد چاپ کتاب
۱) سرمایه گذاری مؤلف:
در این نوع از قرارداد نشر کتاب، نویسنده تمام هزینه‌های مربوط به چاپ کتاب را خود به‌تنهایی بر عهده می‌گیرد و چون خود نویسنده تمام هزینه‌ها را بر عهده می‌گیرد تمام حقوق مادی و معنوی کتاب را برای خود حفظ می‌کند و همچنین مالکیت تمام‌وکمال اثر بر عهده خود نویسنده میباشد و اختیار تام دارد تا در چاپ‌های بعدی کتابش ناشر را تعویض و کتاب را به چاپ‌خانه دلخواه خود بفرستد. در این نوع از انواع قرارداد چاپ کتاب، هیچ‌کدام از حقوق مادی و معنوی نویسنده ضایع نمی‌شود.
۲) سرمایه گذاری شراکتی:
یکی دیگر از انواع قرارداد چاپ کتاب، سرمایه‌گذاری مشارکتی یا شراکتی است. در این نوع از قرارداد نشر کتاب، هم ناشر و هم نویسنده هر دو در تقبل هزینه‌ها سهیم هستند و تمام هزینه‌ها به نسبت و درصد توافقی و یا هم به نسبت کاملاً مساوی تقسیم می‌شود و سپس بر اساس همان درصد مشخص شده سود حاصله میان ناشر و نویسنده تقسیم می‌شود؛ یعنی اگر هزینه‌ها کاملاً مساوی میان ناشر و مو لف تقسیم شود سود هم باید کاملاً مساوی تقسیم شود.
۳) سرمایه گذاری حق‌تألیف:
نوع سوم از قرارداد نشر کتاب، سرمایه‌گذاری حق‌تألیف است در این نوع از قرارداد چاپ کتاب، ناشر تمام هزینه‌های چاپ کتاب از جمله هزینه طراحی جلد، ویراستاری و… را بر عهده می‌گیرد و از فروش کتاب درصد مشخصی را هم به نویسنده می‌پردازد.
این نوع از قرارداد نشر کتاب، زمانی به کار می‌رود که نویسنده به نام و شناخته شده باشد و ناشر بر حسب سابقه او، از فروش خوب کتاب اطمینان خاطر داشته باشد و یا زمانی به کار می‌رود که نویسنده امکان پرداخت هزینه‌های چاپ کتاب را نداشته باشد، اما توانسته باشد توجه ناشر را به اثر خود جلب کند.
در واقع در این نوع قرارداد تمام حقوق متعلق به ناشر هست و درصدی مشخصی به‌عنوان حق‌تألیف به نویسنده پرداخت می‌شود که این مبلغ به‌صورت درصدی از مبلغ درج شده روی کتاب ضربدر تعداد جلد کتاب محاسبه شده و به نویسنده پرداخت می‌شود.
۴) قراداد واگذاری اثر:
نوع چهارم از انواع قرارداد چاپ کتاب، قرارداد واگذاری اثر میباشد. در این نوع از قرارداد نشر کتاب، نویسنده اثر خود را تمام‌وکمال به ناشر می‌فروشد و در ازای دریافت مبلغی کل اثر به ناشر واگذار می‌شود. این نوع قرارداد معمولاً برای نویسندگانی که ناشر از فروش اثر آنها اطمینان خاطر دارد بسته می‌شود.
انواع قرارداد برای واگذاری حق اثر
۱) واگذاری مادام‌العمر:
در این نوع از عقد قرارداد نویسنده تمام حقوق مادی و معنوی اثر خود را به‌صورت دائمی به ناشر واگذار می‌کند. در این نوع از عقد قرارداد ناشر می‌تواند کتاب را برای دفعات مختلف به چاپ برساند؛ اما نویسنده هیچ نوع ادعایی دررابطه‌با حقوق مادی و معنوی کتاب نمی‌تواند داشته باشد و تمام حقوق مادی و معنوی کتاب متعلق به ناشر است.
این نوع قرارداد گاهی اوقات هم از سر بی‌اطلاعی و ناچاری نویسندگان تازه‌کار، برای چاپ کتابشان بسته می‌شود و نویسنده ممکن است ضرر و زیان زیادی را به‌خاطر این امر متحمل شود.
۲) واگذاری ۲ تا ۵ ساله:
در این نوع از قرارداد چاپ و نشر کتاب، نویسنده حقوق مادی و معنوی کتاب را تنها ۲ تا ۵ سال واگذار می‌کند؛ یعنی دو‌ساله یا پنج‌ساله، پس از پایان‌یافتن دوره دو‌ساله یا پنج‌ساله تمام حقوق مادی و معنوی کتاب مجدداً به خود نویسنده واگذار می‌شود.
۳) واگذاری چاپ اول:
در این نوع از قرارداد چاپ و تکثیر کتاب، نویسنده فقط کتاب را در چاپ اول به ناشر منتقل می‌کند و در چاپ سری اول کتاب، مالک حقوق مادی و معنوی کتاب ناشر است؛ اما پس از چاپ اول تمام حقوق مادی و معنوی کتاب مجدداً برای چاپ دوم به خود نویسنده واگذار می‌شود.
۴) واگذاری پیش از تألیف:
در این نوع از قرارداد چاپ کتاب، موضوع توسط ناشر از قبل مشخص شده و برای نوشتن آن به نویسنده سفارشی داده می‌شود و نویسنده موظف می‌شود طی زمانی مشخص متن مربوطه را نوشته و به ناشر تحویل دهد و در ازای دریافت مبلغی تمام حقوق مادی و معنوی کتاب را به ناشر واگذار کند. این نوع قرارداد پیش از تألیف آن بسته می‌شود و پس از عقد قرارداد، نویسنده باید در زمان مقرر کار را به اتمام رسانده و به ناشر واگذار کند.
امروزه عقد قراردادها به دلیل تنوع و کثرت آن کار ساده‌ای نیست و امری بسیار مهم است و ذره‌ای بی‌دقتی در عقد آن می‌تواند خسارتی جبران‌ناپذیری را به نویسنده وارد کند؛ طوری که او را تا مدت‌ها از حقوق مادی و معنوی اثر خود، اثری که خود خالق آن بوده محروم کند. تمام قراردادها شکل یکسانی ندارند و هر کدام دارای ماده‌های مختلفی هستند.
شما برای دانستن ریز جزئیات این قراردادها حتماً از یک مشاور حقوقی کمک بخواهید تا با وجود عقد قراردادها از تمام حقوق مادی و معنوی، تعهدها و مسئولیت‌هایتان در قبال این قراردادها آگاه باشید طوری که صفر تا صد قرارداد برای شما شفاف باشد و شما را به امضای قراردادی سوق دهد که دارای بیشترین سود و بازدهی باشد.
چاپ اشتراکی
شاید برای تان سوال باشد که وقتی کتابی دارای یک نویسنده نیست و نام چندین نویسنده با هم آورده شده است پس در این شرایط چگونه با ناشر قرارداد بسته می شود. قبل از هر چیز باید بدانید که در چاپ اشتراکی چند تن از نویسندگان با قلم های گوناگون اقدام به نوشتن کتاب می کنند و همین سبب بالاتر رفتن اعتبار علمی آن کتاب و صحت و سقم مطالب می شود. این نوع چاپ های اشتراکی بیشتر در مباحث علمی و آموزشی دیده می شود اما در نحوه عقد قرارداد با ناشر باید توافق حاصله میان تمام نویسندگان صورت گیرد و تمام موارد نوشته شده در عقد قرارداد موجب حصول رضایت همه نویسندگان شود زیرا حتی اگر فقط یک نویسنده هم با شرایط ذکر شده در قرارداد موافق نباشد قرارداد بسته نمی شود و همچنین سود حاصله یا ضرر و زیان هم میان تمام نویسندگان تقسیم می شود.
کلام آخر
در این مطلب تلاش کردیم که شما را با انواع قرارداد بین ناشر و مولف آشنا کنیم و تا حد امکان به سوالات شما پاسخ دهیم. اگر در این زمینه ابهام و سوالی در ذهن شما باقی مانده است می توانید در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید.
