برای اینکه در خصوص چاپ لیتوگرافی بیشتر بدانیم، باید سری به 200 سال گذشته بزنیم. در آن زمان به دلیل هزینه‌های سرسام آور کتاب، کتاب تنها مخصوص اغشار ثروتمند جامعه و اشراف بود. همین موضوع سبب شد تا آلویس زنفلدر که یک آوازه‌خان آلمانی بود، برای چاپ تصنیف‌هایش به فکر روشی جدید در چاپ بیفتد و به طور کاملا اتفاقی به روش چاپ سنگی دست پیدا کند. چاپ سنگی یا لیتوگرافی بعد از این همه سال همچنان در صنعت چاپ مورد استفاده است؛ اما قطعا پیشرفت‌هایی داشته که سبب کاربردی‌تر شدن آن شده است. در ادامه‌ی این مقاله قرار است به طور کامل با چاپ لیتوگرافی کتاب آشنا شویم و انواع لیتوگرافی را بررسی کنیم؛ پس تا پایان این مقاله همراه فروغ سیمرغ باشید.
لیتوگرافی کتاب چیست؟
قبل از اینکه بگوییم لیتوگرافی کتاب چیست، باید با چاپ افست آشنا شویم. این چاپ، نوعی چاپ قدیمی کتاب، مجله یا روزنامه محسوب می‌شود. در این نوع چاپ در ابتدا هرآنچه که قرار است چاپ شود، بر روی یک صفحه فلزی به نام زینک منتقل می‌شود. بعد از انتقال به زینک نوبت به آماده‌سازی زینک‌ها می‌رسد. در این مرحله با استفاده از یک‌سری مواد شیمیایی خاص، صفحات فلزی به نحوی آماده می‌شوند که تنها اشکال یا محتوایی که قرار است چاپ شود، مرکب را به خود جذب کند و دیگر قسمت‌های زینک دافع مرکب یا جوهر باشند. سپس این صفحه فلزی برروی یک استوانه لاستیکی شکل قرار می‌گیرد و مرکب به لاستیک منتقل و بعد از آن برروی صفحه کاغذ منتقل می‌شود.
اما سوال اینجاست که لیتوگرافی کدام یک از این مراحل است؟ برای پاسخ به این سوال باید به مرحله اول بریم. به طور کلی ساخت زینک‌ها یا ورقه‌های آلومینیومی را که حک اولیه مطالب کتاب روی آن انجام می‌شود را لیتوگرافی کتاب می‌گوییم.
مراحل لیتوگرافی کتاب
حال که متوجه شدیم لیتوگرافی بخشی از مراحل چاپ افست است به مراحل موجود در روند لیتوگرافی می‌رسیم. روند لیتوگرافی از دو مرحله تشکیل شده است که عبارت است از:
- در ابتدا، فایل مدنظر به چهار رنگ ارغوانی، فیروزه‌ای، زرد و مشکی تبدیل می‌شود. این رنگ‌ها، رنگ‌های اصلی لیتوگرافی محسوب می‌شوند.
- در مرحله بعد تصاویر مربوط به هر رنگ به همراه یک پلیمر مخصوص برروی صفحه فلزی انتقال داده و چاپ می‌شوند. (این پلیمرها به گونه‌ای طراحی شدند که برخلاف جنس سطحی فلز، مرکب را به خود جذب نمی‌کنند.)
البته این مراحل آنچنان که ساده خوانده می‌شوند ساده نیز به نتیجه و عمل نمی‌رسند. اهمیت و حساسیت این مرحله در چاپ کتاب به قدری بالا است که در صنعت چاپ، به لیتوگرافی، چاپ مادر می‌گویند.
انواع لیتوگرافی و روش‌های مختلف آن
اصولا در لیتوگرافی دسته‌بندی‌های گوناگونی وجود دارد که هرکدام براساس یک ویژگی خاص انجام شده‌اند. در ادامه، به انواع لیتوگرافی، از لحاظ دستگاه‌های مورد استفاده در این روند می‌پردازیم.
لیتوگرافی با دستگاه ایمیج ستر
یکی از دستگاه‌های قدیمی که در این حوزه استفاده می شود، ایمیج ستر است. این دستگاه می‌تواند فایل های رنگی آماده شده را برروی یک تلق شفاف و البته بی رنگ پرینت کند. سپس همین تلق را به صورت ثابت و محکم برروی ورقه‌های فلزی یا همان زینک بچسابند تا تصویر تلق در طی فرآیندهای شیمیایی برروی زینک چاپ شود و باقی مراحل چاپ افست طی شود.
لیتوگرافی با دستگاه پلیت ستر
پیشرفت در صنعت، دنیای چاپ را نیز بی‌نصیب نگذاشته، به نحوی که امروزه در صنعت چاپ و لیتوگرافی از دستگاه‌های جدیدتری نسبت به ایمیج ستر استفاده می‌شود. پلیت ستر یکی از همین دستگاه‌ها است که می‌تواند با حذف یک مرحله پر دردسر در لیتوگرافی به کمک ما بیاید. این دستگاه می‌تواند بدون نیاز به فایل‌های تفکیک رنگ شده تلق‌ها را بسازد. کار با این دستگاه به شدت ساده است به طوری که کافیست محتوا یا تصویر مدنظرتان را به دستگاه تحویل دهید تا دستگاه، زینک را تحویل شما بدهد.
چرا باوجود پیشرفت در صنعت چاپ، همچنان لیتوگرافی کاربردی است؟
با وجود چاپ دیجیتال کمی غیر منطقی است که همچنان از چاپ لیتوگرافی برای چاپ کتاب یا مجلات استفاده شود؛ زیرا چاپ دیجیتالی سرعت چاپ کتاب را به شدت بالاتر می برد و فرآیند آسان‌تری نسبت به چاپ افست یا لیتوگرافی دارد. اما چاپ رنگی نکته متمایزی است که خودش را در این میان نشان می دهد. در چاپ رنگی، همچنان چاپ افست و لیتوگرافی پیشرو هستند و نسبت به چاپ دیجیتال بهتر عمل می‌کنند. به غیر از این مورد هزینه تمام شده کتاب نیز در چاپ افست پایین‌تر از چاپ دیجیتال خواهد بود که این مزیت رقابتی چاپ افست و لیتوگرافی محسوب می‌شود.
برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد چاپ کتاب در فروغ سیمرغ با شماره زیر تماس بگیرید.
دانستنی‌هایی در خصوص لیتوگرافی
به اکثر مواردی که در خصوص لیتوگرافی باید بدانید اشاره کردیم اما برخی نکات می‌تواند منجر به آشنایی بیشتر شما با این چاپ قدیمی اما کاربردی شود. از این نکات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- زینک‌ها دارای سایزهای متفاوتی هستند که بسته به نوع چاپ تعیین می‌شوند.
- تیراژهای پایین مناسب لیتوگرافی نیستند و صرفه اقتصادی و زمانی ندارند. تیراژهای بسیار بالا نیز از لحاظ اقتصادی به صرفه نیستند. (این نوع چاپ تیراژ مناسب خودش را دارد!)
- از لحاظ لغوی لیتوگرافی از دو کلمه یونانی لیتوس (به معنای سنگ) و گرافیا (به معنای نوشتن) تشکیل شده است. در زبان فارسی این چاپ با نام‌هایی چون سنگ‌نگاری یا چاپ سنگی نیز شناخته می‌شود.
- این صنعت چاپ از زمان فتحعلی شاه قاجار وارد ایران شد و اولین چاپخانه سنگی در تبریز توسط میرزا صالح شیرازی افتتاح شد.
در پایان
در این مقاله سعی کردیم از تاریخچه تا نحوه انجام لیتوگرافی را بررسی کنیم. اصولا لیتوگرافی یک روند پیچیده و حساس محسوب می‌شود که انجام مراحل آن نیازمند فردی متخصص و باتجربه است. این موضوع در کنار صرفه اقتصادی سبب می‌شود تا از لیتوگرافی تنها در چاپ کتاب‌هایی خاص استفاده شود.
